Huyệt Công tôn (公孙) là một trong những huyệt quan trọng thuộc kinh Tỳ (Túc Thái âm Tỳ kinh). Đây là huyệt Lạc của kinh Tỳ, có mối liên hệ mật thiết với mạch Xung – một trong bát kỳ kinh. Với vị trí và chức năng đặc biệt, huyệt Công tôn đóng vai trò quan trọng trong điều trị các bệnh lý liên quan đến dạ dày và rối loạn tiêu hóa.
Đặc điểm cơ bản của huyệt Công tôn
Tên gọi: “Công tôn” có nghĩa là “cháu nội”, thể hiện mối liên hệ truyền thừa trong hệ thống kinh lạc. Huyệt này là huyệt Lạc của kinh Tỳ, nối với kinh Vị, và là huyệt khai thông mạch Xung, giúp điều hòa khí huyết trong cơ thể.
Vị trí huyệt: Huyệt Công tôn nằm ở mặt trong bàn chân, cách đầu xương bàn chân thứ nhất khoảng 1 thốn, phía sau khớp bàn ngón chân cái. Để xác định huyệt, người ta thường dùng thốn pháp – phương pháp đo lường dựa trên kích thước cơ thể người bệnh.
Giải phẫu dưới huyệt gồm: da, mô dưới da, cơ gấp ngón cái dài, động mạch và tĩnh mạch mu chân trong, nhánh thần kinh hiển.
Phân loại huyệt: Huyệt Công tôn là huyệt Lạc của kinh Tỳ, có tác dụng nối liền với kinh Vị. Đồng thời, huyệt này cũng là huyệt khai thông mạch Xung, giúp điều hòa khí huyết trong cơ thể.
Tác dụng của huyệt Công tôn
Huyệt Công tôn có tác dụng chủ yếu trong điều trị các bệnh lý liên quan đến dạ dày và rối loạn tiêu hóa như đau dạ dày, đầy bụng, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, táo bón. Ngoài ra, huyệt còn được sử dụng trong điều trị các chứng đau bụng kinh, rong kinh, và các rối loạn kinh nguyệt khác.
Trong lâm sàng, huyệt Công tôn thường được phối hợp với các huyệt khác để tăng hiệu quả điều trị. Ví dụ, phối hợp với huyệt Túc tam lý (ST36) để điều trị các chứng đau dạ dày; phối hợp với huyệt Tam âm giao (SP6) để điều trị rối loạn kinh nguyệt.
Phương pháp châm cứu huyệt Công tôn
Khi châm cứu huyệt Công tôn, kim được châm thẳng vào huyệt với độ sâu khoảng 0,5 – 1 thốn, tùy theo thể trạng người bệnh. Góc châm vuông góc với mặt da. Thời gian lưu kim khoảng 15 – 20 phút. Số lần châm cứu tùy thuộc vào tình trạng bệnh lý, thường từ 1 – 2 lần mỗi ngày.
Cứu ngải cũng có thể được áp dụng tại huyệt Công tôn. Phương pháp này sử dụng điếu ngải đốt cháy, hơ trên huyệt với khoảng cách 2 – 3 cm, mỗi lần khoảng 10 – 15 phút, đến khi vùng da ấm lên và đỏ nhẹ.
Ngoài ra, các phương pháp khác như điện châm, thủy châm, cấy chỉ cũng có thể được áp dụng tại huyệt Công tôn để tăng hiệu quả điều trị, đặc biệt trong các trường hợp bệnh mãn tính hoặc khó điều trị.
Ứng dụng trong điều trị lâm sàng
Huyệt Công tôn được sử dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh lý về tiêu hóa như viêm dạ dày, loét dạ dày, rối loạn tiêu hóa chức năng. Ngoài ra, huyệt còn được áp dụng trong điều trị các rối loạn kinh nguyệt như đau bụng kinh, rong kinh, kinh nguyệt không đều.
Case lâm sàng: Bệnh nhân nữ, 28 tuổi, bị đau bụng kinh dữ dội, kinh nguyệt không đều. Sau khi được châm cứu tại huyệt Công tôn kết hợp với huyệt Tam âm giao trong 10 buổi liên tiếp, triệu chứng đau bụng kinh giảm rõ rệt, chu kỳ kinh nguyệt trở lại đều đặn.
Các điều cần lưu ý khi thực hiện châm cứu
Khi châm cứu huyệt Công tôn, cần lưu ý không châm quá sâu để tránh tổn thương các cấu trúc dưới da. Đối với phụ nữ mang thai, cần thận trọng khi châm cứu tại vùng bụng và chân, bao gồm huyệt Công tôn, để tránh kích thích co bóp tử cung.
Ngoài ra, cần đảm bảo vệ sinh vô trùng khi châm cứu để tránh nhiễm trùng. Người bệnh nên được tư vấn kỹ lưỡng trước khi thực hiện châm cứu, đặc biệt nếu có các bệnh lý nền hoặc đang sử dụng thuốc điều trị khác.
Bs Mười
